Ομαδοσυνεργατική μεθόδος με χρήση βιντεοπροβολέα, χρησιμοποιώντας εκπαιδευτικό υλικό από τον παρόντα ιστότοπο
Παρακάτω περιγράφεται ένας ενδεικτικός τρόπος εφαρμογής της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου με τη χρήση βιντεοπροβολέα ή διαδραστικού πίνακα. Η μέθοδος μπορεί εύκολα να εφαρμοστεί και στην συμβατική τάξη, χωρίς τα τεχνολογικά εποπτικά μέσα.
Αναλυτική περιγραφή της μεθόδου
Ο καθηγητής χωρίζει την τάξη σε 5 ή 6 ισοδύναμες ομάδες των 4 μαθητών.
Οι ομαδικές ασκήσεις μπορούν να διενεργούνται είτε Α) από κάθε ομάδα με τη σειρά, είτε Β) από όλες τις ομάδες ταυτόχρονα.
Α) η κάθε ομάδα με τη σειρά
Στο τέλος του κάθε μαθήματος ή όποτε υπάρχει χρόνος, γίνεται η καταγραφή σε ένα φύλλο excel της βαθμολογίας, ώστε η κάθε ομάδα να γνωρίζει σε ποια θέση βρίσκεται.
Στο τέλος του τετραμήνου προκύπτει η κατάταξη των ομάδων για να επιβραβευθούν οι 2 πρώτες ομάδες.
- Ενδείκνυται οι ομάδες να αποτελούνται από 1 καλό, 2 μέτριους και 1 αδύναμο μαθητή, με βάση την περσινή τους βαθμολογία.
- Για τους μαθητές που δεν γνωρίζουμε από την προηγούμενη σχολική χρονιά, με ένα τεστ στην αρχή της χρονιάς μπορούμε να βγάλουμε αξιόπιστα συμπεράσματα για το επίπεδο τους και να μπορέσουμε να πετύχουμε μια όσο το δυνατόν ισοδύναμη κατανομή των ομάδων.
- Σκόπιμο είναι οι ομάδες να γίνουν ανάμεικτες όσον αφορά το φύλο ή την υπηκοότητα και τα μέλη τους κατά προτίμηση να μην είναι φίλοι.
- Επειδή υπάρχει καθημερινή ομαδική αξιολόγηση, που θα επηρεάσει την βαθμολογία τετραμήνου, καλό είναι να παραμείνει η αρχική κατανομή των ομάδων καθ’ όλη τη διάρκεια του τετραμήνου.
- Για τους μαθητές που δεν γνωρίζουμε από την προηγούμενη σχολική χρονιά, με ένα τεστ στην αρχή της χρονιάς μπορούμε να βγάλουμε αξιόπιστα συμπεράσματα για το επίπεδο τους και να μπορέσουμε να πετύχουμε μια όσο το δυνατόν ισοδύναμη κατανομή των ομάδων.
- Η κάθε ομάδα, μετά από συζήτηση προχωρά στην ανάθεση ρόλων (συντονιστής, γραμματέας, παρουσιαστής) και επισημαίνεται ότι αυτοί οι ρόλοι μπορούν να αλλάζουν στη διάρκεια του τετραμήνου. Και ο καθηγητής μπορεί να αλλάξει τους ρόλους. Για παράδειγμα είναι πολύ αποτελεσματικό, εάν δούμε κάποιον μαθητή να μη συμμετέχει ενεργά στην ομαδική διαδικασία να τον ορίσουμε γραμματέα της ομάδας.
- Μετά από κάθε άσκηση γίνεται η καταγραφή των σωστών απαντήσεων από τον καθηγητή. Στο τέλος του τετραμήνου θα προστεθούν 2 μονάδες στην τελική βαθμολογία των μαθητών που η ομάδα τους βγήκε πρώτη, και 1 μονάδα για τους μαθητές που η ομάδα τους βγήκε δεύτερη. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όποια άλλη μορφή επιβράβευσης θεωρείτε προτιμότερη, αλλά θα πρέπει να γνωρίζετε ότι οι μαθητές πάντα ενθαρρύνονται να εργαστούν πιο σκληρά όταν έχουν ένα κίνητρο, έστω και βαθμολογικό.
- Μαθητής που εμποδίζει την ομαλή διεξαγωγή της ομαδικής εργασίας, δεν συνεργάζεται, δεν βοηθάει ή παρενοχλεί την ομάδα ή ζητήσει να αλλάξει ομάδα χάνει αυτομάτως το προνόμιο των επιπλέον βαθμών (ή την επιβράβευση που έχετε επιλέξει) ακόμα κι αν η ομάδα του βγει πρώτη. Μία εναλλακτική λύση είναι ο καθηγητής να τοποθετήσει αυτόν το μαθητή στην ομάδα με τους λιγότερους βαθμούς.
- Σε περίπτωση που ο καθηγητής κρίνει ότι μια ομάδα δεν εργάζεται σωστά (π.χ. κάνει φασαρία, κλέβει απαντήσεις από άλλη ομάδα, υπάρχουν μαθητές που δεν συνεργάζονται κ.λπ.) μπορεί να αφαιρέσει έναν ή περισσότερους βαθμούς από την εργασία της ημέρας.
Οι ομαδικές ασκήσεις μπορούν να διενεργούνται είτε Α) από κάθε ομάδα με τη σειρά, είτε Β) από όλες τις ομάδες ταυτόχρονα.
Α) η κάθε ομάδα με τη σειρά
- Προβάλλεται η άσκηση στον βιντεοπροβολέα.
- Μετά από σύντομη συνεργασία της ομάδας, ο παρουσιαστής δίνει την απάντηση, είτε προφορικά, είτε στην οθόνη του βιντεοπροβολέα χρησιμοποιώντας το ασύρματο ποντίκι.
- Απαντάει η κάθε ομάδα με τη σειρά και φροντίζουμε όλες οι ομάδες να απαντήσουν σε ίσο αριθμό ερωτήσεων.
- Ο καθηγητής, παράλληλα, καταγράφει τις σωστές απαντήσεις της κάθε ομάδας.
- Ο καθηγητής δίνει οδηγίες για την άσκηση και ο γραμματέας, με τη συνεργασία όλης της ομάδας, γράφει τις απαντήσεις σε ένα τετράδιο, στο βιβλίο ή στο φύλλο εργασίας.
- Κάθε ομάδα που ολοκληρώνει, καλεί τον καθηγητή, ο οποίος ελέγχει τις απαντήσεις και καταγράφει σε μία κατάσταση τις σωστές.
- Στην ομάδα που θα μείνει τελευταία δίνεται, εάν δεν έχει τελειώσει, ένα μικρό χρονικό περιθώριο, π.χ. 10’’. Ο παρουσιαστής αυτής της ομάδας εκφωνεί την απάντηση ή λύνει την άσκηση με τη βοήθεια του ασύρματου ποντικιού στην οθόνη του βιντεοπροβολέα.
- Γίνεται επαλήθευση των σωστών απαντήσεων στην οθόνη του βιντεοπροβολέα και όλοι οι μαθητές τις καταγράφουν στο βιβλίο ή στο φύλλο εργασίας.
Στο τέλος του κάθε μαθήματος ή όποτε υπάρχει χρόνος, γίνεται η καταγραφή σε ένα φύλλο excel της βαθμολογίας, ώστε η κάθε ομάδα να γνωρίζει σε ποια θέση βρίσκεται.
Στο τέλος του τετραμήνου προκύπτει η κατάταξη των ομάδων για να επιβραβευθούν οι 2 πρώτες ομάδες.
Δυσκολίες ή παρανοήσεις των μαθητών και αντιμετώπισή τους
Ορισμένοι μαθητές, συνήθως οι αδύναμοι προσδοκούν ότι η υψηλή κατάταξη της ομάδας τους θα ευνοήσει την ατομική τους βαθμολογία, ακόμα κι αν οι ίδιοι δεν συνεισφέρουν επαρκώς στην ομάδα. Από το πρώτο μάθημα τίθεται ως κανόνας ότι η μη συνεισφορά στην ομάδα, η παρενόχληση της ομαδικής εργασίας, η μη τήρηση των κανόνων της τάξης, η ανάρμοστη συμπεριφορά κ.λπ. θα στερήσει από τον μαθητή το προνόμιο των επιπλέον βαθμών.
Ορισμένοι μαθητές δυσκολεύονται να ενταχθούν και να προσαρμοστούν στους κανόνες και το πλαίσιο λειτουργίας των ομάδων. Αυτό το αντιμετωπίζουμε με διαρκή διάλογο και εστίαση στην αλληλεξάρτηση μεταξύ ατομικής και ομαδικής επίδοσης.
Μερικοί μαθητές ανησυχούν ότι δεν κάνουν κάτι σωστά κι έτσι ζημιώνουν την ομάδα τους. Για παράδειγμα συχνά ο γραμματέας ζητάει να αντικατασταθεί διότι νομίζει ότι γράφει αργά ή κάνει άσχημα γράμματα. Σε αυτή την περίπτωση καθησυχάζουμε τους μαθητές να μην έχουν άγχος κατά την εκτέλεση των ασκήσεων. Τους τονίζουμε ότι δεν βιαζόμαστε – δεν παίρνει παραπάνω βαθμούς η ομάδα που θα τελειώσει πρώτη, αλλά ούτε και η ομάδα που θα κάνει τα καλύτερα γράμματα. Τις περισσότερες φορές ακούμε με υπομονή τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και προσπαθούμε μαζί να βρούμε μια λύση.
Ορισμένοι μαθητές θεωρούν ότι μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα χωρίς τη βοήθεια των άλλων μελών της ομάδας. Σε αυτή την περίπτωση κάνουμε στην τάξη μία συζήτηση με σκοπό την ανάδειξη των προτερημάτων της συλλογικής εργασίας και της αξίας της αλληλοβοήθειας. Ο διδάσκων πρέπει να βοηθήσει τον μαθητή να εκτιμήσει την ομαδική δραστηριότητα, να κατανοήσει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ομάδα από ένα άτομο και ότι πάντα κάποιος άλλος μπορεί να σου προσφέρει μια απρόσμενη βοήθεια.
Κάποιοι μαθητές ορισμένες φορές περιθωριοποιούνται από τα άλλα μέλη της ομάδας. Ο διδάσκων επιμένει στην ενσωμάτωση του παραγκωνισμένου μαθητή και δίνει έμφαση στην οποιαδήποτε θετική του προσφορά στην ομάδα. Ένας καλός τρόπος αντιμετώπισης τέτοιας κατάστασης είναι να αναθέσουμε στον παραγκωνισμένο μαθητή τα καθήκοντα του γραμματέα.
Ορισμένοι μαθητές δεν συμφωνούν με τον συγκεκριμένο διαχωρισμό των ομάδων που διαμόρφωσε ο διδάσκων, κι αυτό διότι συνήθως επιθυμούν να ανήκουν σε ομάδα με τους πιο στενούς τους φίλους. Εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατραπεί η ομάδα εργασίας σε «πηγαδάκι» και η όλη διαδικασία να αποπροσανατολιστεί από τον αρχικό της στόχο. Τίθεται ως κανόνας από το πρώτο μάθημα ότι ο διδάσκων θα καθορίσει την κατανομή των ομάδων.
Πολλοί μαθητές κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της μεθόδου ζητάν να αλλάξουν ομάδα. Ξεκαθαρίζεται από το πρώτο μάθημα ότι, αν κάποιος μαθητής θελήσει να αλλάξει ομάδα, θα χάσει το προνόμιο των επιπλέον βαθμών. Τονίζουμε ότι οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν από τώρα να συνεργάζονται ακόμα και με άτομα που δεν συμπαθούν, γιατί πολλές φορές στη ζωή τους θα βρεθούν σε τέτοια θέση.
Συχνά παρατηρούμε ότι μια ομάδα καθυστερεί λόγω λανθασμένων πρακτικών. Προσπαθούμε μαζί να εντοπίσουμε τι κάνουν λάθος για να μην επαναληφθεί. Άλλες φορές κάποιοι μαθητές επειδή θέλουν να κάνουν οι ίδιοι την άσκηση στον βιντεοπροβολέα, μένουν επίτηδες τελευταίοι. Σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζουμε τον κανόνα της «βόμβας», σύμφωνα με τον οποίο εάν στην επόμενη άσκηση μείνει ξανά η ίδια ομάδα τελευταία, το ποντίκι μετατρέπεται σε «βόμβα» και η ομάδα παίρνει τους μισούς ή και καθόλου βαθμούς από αυτή την άσκηση. Με τέτοιες μεθόδους ακόμα και η τιμωρία και η παρατήρηση γίνονται σαν παιχνίδι, χωρίς να έχουν αρνητικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση του μαθητή.
Κατά την διαδικασία της επίλυσης των ασκήσεων είναι επόμενο να υπάρχει φασαρία μέσα στην τάξη, η οποία όμως είναι επιτρεπτή ως ένα βαθμό, αφού οι μαθητές εργάζονται. Εάν δούμε ότι η κατάσταση παρεκτρέπεται, μπορούμε να προειδοποιήσουμε ότι θα αφαιρεθούν βαθμοί από την πιο θορυβώδη ομάδα. Θα πρέπει να επιδιώξουμε να υπάρχει απόλυτη ησυχία κατά την εκφώνηση της άσκησης από την ομάδα που έμεινε τελευταία, για να επαληθεύσουμε τις σωστές απαντήσεις, που θα καταγραφούν από όλους τους μαθητές. Εάν λοιπόν δούμε ότι υπάρχουν μαθητές που έχουν παραμείνει στην πρότερη κατάσταση της φασαρίας προειδοποιούμε ξανά ότι εάν κάποια ομάδα δεν προσέχει, θα χάσει τους βαθμούς της τρέχουσας άσκησης. Παραδόξως, είναι πολύ πιο αποτελεσματική η παρατήρηση προς την ομάδα από μία ονομαστική παρατήρηση προς κάποιο συγκεκριμένο μαθητή. Έχει παρατηρηθεί ότι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα οι μαθητές ησυχάζουν από μόνοι τους, αμέσως μόλις ξεκινήσει η εκφώνηση των απαντήσεων.
Ορισμένοι μαθητές δυσκολεύονται να ενταχθούν και να προσαρμοστούν στους κανόνες και το πλαίσιο λειτουργίας των ομάδων. Αυτό το αντιμετωπίζουμε με διαρκή διάλογο και εστίαση στην αλληλεξάρτηση μεταξύ ατομικής και ομαδικής επίδοσης.
Μερικοί μαθητές ανησυχούν ότι δεν κάνουν κάτι σωστά κι έτσι ζημιώνουν την ομάδα τους. Για παράδειγμα συχνά ο γραμματέας ζητάει να αντικατασταθεί διότι νομίζει ότι γράφει αργά ή κάνει άσχημα γράμματα. Σε αυτή την περίπτωση καθησυχάζουμε τους μαθητές να μην έχουν άγχος κατά την εκτέλεση των ασκήσεων. Τους τονίζουμε ότι δεν βιαζόμαστε – δεν παίρνει παραπάνω βαθμούς η ομάδα που θα τελειώσει πρώτη, αλλά ούτε και η ομάδα που θα κάνει τα καλύτερα γράμματα. Τις περισσότερες φορές ακούμε με υπομονή τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και προσπαθούμε μαζί να βρούμε μια λύση.
Ορισμένοι μαθητές θεωρούν ότι μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα χωρίς τη βοήθεια των άλλων μελών της ομάδας. Σε αυτή την περίπτωση κάνουμε στην τάξη μία συζήτηση με σκοπό την ανάδειξη των προτερημάτων της συλλογικής εργασίας και της αξίας της αλληλοβοήθειας. Ο διδάσκων πρέπει να βοηθήσει τον μαθητή να εκτιμήσει την ομαδική δραστηριότητα, να κατανοήσει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ομάδα από ένα άτομο και ότι πάντα κάποιος άλλος μπορεί να σου προσφέρει μια απρόσμενη βοήθεια.
Κάποιοι μαθητές ορισμένες φορές περιθωριοποιούνται από τα άλλα μέλη της ομάδας. Ο διδάσκων επιμένει στην ενσωμάτωση του παραγκωνισμένου μαθητή και δίνει έμφαση στην οποιαδήποτε θετική του προσφορά στην ομάδα. Ένας καλός τρόπος αντιμετώπισης τέτοιας κατάστασης είναι να αναθέσουμε στον παραγκωνισμένο μαθητή τα καθήκοντα του γραμματέα.
Ορισμένοι μαθητές δεν συμφωνούν με τον συγκεκριμένο διαχωρισμό των ομάδων που διαμόρφωσε ο διδάσκων, κι αυτό διότι συνήθως επιθυμούν να ανήκουν σε ομάδα με τους πιο στενούς τους φίλους. Εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατραπεί η ομάδα εργασίας σε «πηγαδάκι» και η όλη διαδικασία να αποπροσανατολιστεί από τον αρχικό της στόχο. Τίθεται ως κανόνας από το πρώτο μάθημα ότι ο διδάσκων θα καθορίσει την κατανομή των ομάδων.
Πολλοί μαθητές κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της μεθόδου ζητάν να αλλάξουν ομάδα. Ξεκαθαρίζεται από το πρώτο μάθημα ότι, αν κάποιος μαθητής θελήσει να αλλάξει ομάδα, θα χάσει το προνόμιο των επιπλέον βαθμών. Τονίζουμε ότι οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν από τώρα να συνεργάζονται ακόμα και με άτομα που δεν συμπαθούν, γιατί πολλές φορές στη ζωή τους θα βρεθούν σε τέτοια θέση.
Συχνά παρατηρούμε ότι μια ομάδα καθυστερεί λόγω λανθασμένων πρακτικών. Προσπαθούμε μαζί να εντοπίσουμε τι κάνουν λάθος για να μην επαναληφθεί. Άλλες φορές κάποιοι μαθητές επειδή θέλουν να κάνουν οι ίδιοι την άσκηση στον βιντεοπροβολέα, μένουν επίτηδες τελευταίοι. Σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζουμε τον κανόνα της «βόμβας», σύμφωνα με τον οποίο εάν στην επόμενη άσκηση μείνει ξανά η ίδια ομάδα τελευταία, το ποντίκι μετατρέπεται σε «βόμβα» και η ομάδα παίρνει τους μισούς ή και καθόλου βαθμούς από αυτή την άσκηση. Με τέτοιες μεθόδους ακόμα και η τιμωρία και η παρατήρηση γίνονται σαν παιχνίδι, χωρίς να έχουν αρνητικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση του μαθητή.
Κατά την διαδικασία της επίλυσης των ασκήσεων είναι επόμενο να υπάρχει φασαρία μέσα στην τάξη, η οποία όμως είναι επιτρεπτή ως ένα βαθμό, αφού οι μαθητές εργάζονται. Εάν δούμε ότι η κατάσταση παρεκτρέπεται, μπορούμε να προειδοποιήσουμε ότι θα αφαιρεθούν βαθμοί από την πιο θορυβώδη ομάδα. Θα πρέπει να επιδιώξουμε να υπάρχει απόλυτη ησυχία κατά την εκφώνηση της άσκησης από την ομάδα που έμεινε τελευταία, για να επαληθεύσουμε τις σωστές απαντήσεις, που θα καταγραφούν από όλους τους μαθητές. Εάν λοιπόν δούμε ότι υπάρχουν μαθητές που έχουν παραμείνει στην πρότερη κατάσταση της φασαρίας προειδοποιούμε ξανά ότι εάν κάποια ομάδα δεν προσέχει, θα χάσει τους βαθμούς της τρέχουσας άσκησης. Παραδόξως, είναι πολύ πιο αποτελεσματική η παρατήρηση προς την ομάδα από μία ονομαστική παρατήρηση προς κάποιο συγκεκριμένο μαθητή. Έχει παρατηρηθεί ότι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα οι μαθητές ησυχάζουν από μόνοι τους, αμέσως μόλις ξεκινήσει η εκφώνηση των απαντήσεων.
Αίθουσα διδασκαλίας
Η μεγαλύτερη ίσως δυσκολία για την εφαρμογή της μεθόδου είναι να βρεθεί στο σχολείο μας μία αίθουσα που θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για αυτή τη μέθοδο σε καθημερινή βάση. Εγώ για παράδειγμα εκμεταλλεύτηκα την αίθουσα της βιβλιοθήκης, που βρισκόταν σε αχρηστία όταν πρωτοπήγα στο σχολείο, όπου εργάζομαι αυτή τη στιγμή. Την διαμόρφωσα κατάλληλα και την χρησιμοποιώ σε κάθε μάθημα μου. Μάλιστα πολλοί συνάδελφοι μου ζητάνε την άδεια να την χρησιμοποιήσουν, όταν δεν έχω εγώ μάθημα, σαν να έχει περάσει η αίθουσα στην κατοχή μου!
Η αίθουσα θα πρέπει να είναι ευρύχωρη, ώστε να είναι δυνατή η τοποθέτηση τραπεζιών εργασίας (εάν δεν υπάρχουν τραπέζια μπορούμε απλά να ενώσουμε δύο θρανία), σε καθένα από τα οποία θα μπορούν να εργαστούν με άνεση 4-5 μαθητές και να υπάρχει επαρκής απόσταση μεταξύ των ομάδων, ώστε να μην παρενοχλεί η μία την άλλη.
Η αίθουσα θα πρέπει να είναι εξοπλισμένη με τα απαραίτητα τεχνολογικά μέσα (βιντεοπροβολέα, Η/Υ, ασύρματο ποντίκι κλπ.) και να υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο.
Η αίθουσα θα πρέπει να είναι ευρύχωρη, ώστε να είναι δυνατή η τοποθέτηση τραπεζιών εργασίας (εάν δεν υπάρχουν τραπέζια μπορούμε απλά να ενώσουμε δύο θρανία), σε καθένα από τα οποία θα μπορούν να εργαστούν με άνεση 4-5 μαθητές και να υπάρχει επαρκής απόσταση μεταξύ των ομάδων, ώστε να μην παρενοχλεί η μία την άλλη.
Η αίθουσα θα πρέπει να είναι εξοπλισμένη με τα απαραίτητα τεχνολογικά μέσα (βιντεοπροβολέα, Η/Υ, ασύρματο ποντίκι κλπ.) και να υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο.
Μαθησιακά αποτελέσματα / Θετικά στοιχειά της πρακτικής
Κατά την εφαρμογή της μεθόδου αποτελεί ευχάριστη έκπληξη η ανταπόκριση των μαθητών και η αποτελεσματικότητα κατά την πρόσληψη της γνώσης. Όλοι οι μαθητές, ακόμα και οι αδύναμοι και οι άτακτοι, συμμετέχουν με ενδιαφέρον και ενθουσιασμό στο μάθημα, αφομοιώνουν τη γνώση με παιγνιώδη τρόπο, αναπτύσσουν ομαδικές δεξιότητες και ευγενή άμιλλα, εξοικειώνονται με τη διερευνητική μέθοδο. Οι μαθητές ανταποκρίνονται πολύ θετικά, βελτιώνεται η συμπεριφορά τους, οι μεταξύ τους σχέσεις και η συνολική εικόνα της τάξης. Έχω παρατηρήσει συχνά το απροσδόκητα ευχάριστο φαινόμενο, κάποιοι μαθητές να περιμένουν ανυπόμονα έξω από την αίθουσα, πριν ακόμα χτυπήσει το κουδούνι!
Το μάθημα μετατρέπεται σε μία ευχάριστη, εποικοδομητική εμπειρία μέσα σε φιλική ατμόσφαιρα, καθώς οι μαθητές αντιμετωπίζουν τον διδάσκοντα ως συνεργάτη, σύμβουλο και καθοδηγητή σε μία διαδικασία, την οποία, όμως, οι ίδιοι οι μαθητές διαχειρίζονται με αυτενέργεια και δικές τους πρωτοβουλίες.
Τα θετικά για τον διδάσκοντα είναι πάρα πολλά. Εγκαταλείπει την παραδοσιακή μορφή του μονολόγου και ο ρόλος του μετατρέπεται σε ενθαρρυντικό, υποστηρικτικό, συμβουλευτικό, διαμεσολαβητικό, αξιολογητικό. Η διδασκαλία για τον διδάσκοντα εξελίσσεται σε μία πολύ ευχάριστη και ξεκούραστη διαδικασία, καθώς ο ρόλος του απλοποιείται σε βοηθό, συνεργάτη και σύμβουλο των μαθητών με μια απλή διακριτική περιφορά γύρω από τα τραπέζια εργασίας, ελέγχοντας και βοηθώντας όπου χρειάζεται. Η σχέση με τους μαθητές βελτιώνεται μέρα με τη μέρα. Ευδοκιμεί το χιούμορ μεταξύ των μαθητών, όπως και ανάμεσα σε μαθητές και καθηγητή.
Καταργούνται οι έντονες παρατηρήσεις προς τους μαθητές και αποφεύγονται οι έντονες λογομαχίες. Όταν ένας μαθητής δεν συμπεριφέρεται σωστά, ο διδάσκων με ήρεμο τόνο δηλώνει ότι η ομάδα του άτακτου μαθητή (χωρίς να αναφέρει το όνομα του μαθητή που είναι υπαίτιος) χάνει τους βαθμούς της τελευταίας άσκησης ή χάνει τη σειρά της στην επόμενη άσκηση. Οι μαθητές καταλαβαίνουν αμέσως για ποιον «χτυπάει η καμπάνα» και αποδοκιμάζουν τον άτακτο μαθητή, ή απλά τον κατακεραυνώνουν με ένα έντονο βλέμμα και τον «βάζουν στη θέση του». Και μάλιστα για έναν αντιδραστικό μαθητή είναι πολύ πιο αποτελεσματική η αποδοκιμασία από τους συμμαθητές του από μία παρατήρηση του καθηγητή. Την επόμενη φορά που θα θελήσει να κάνει κάτι παραβατικό, σίγουρα θα το σκεφτεί πολύ καλά πριν το κάνει. Επίσης, το ενδεχόμενο αφαίρεσης βαθμών ωθεί τους μαθητές να συμπεριφέρονται κόσμια. Ο ανήσυχος μαθητής αποτρέπεται από ανάρμοστες συμπεριφορές από τα μέλη της ομάδας του για να μη χαθούν βαθμοί.
Επιπρόσθετα, οι αδύναμοι μαθητές μπορούν να αξιοποιηθούν με ενεργό ρόλο στην ομάδα. Για παράδειγμα, όταν ο διδάσκων παρατηρήσει ορισμένους μαθητές να αδιαφορούν ή να παραγκωνίζονται από τους υπόλοιπους, μπορεί να τους αναθέσει τον ρόλο του γραμματέα ή το ρόλο του παρουσιαστή, που συχνά αυτοί οι μαθητές αποδέχονται πρόθυμα.
Σε μία θετική συμπεριφορά του άτακτου μαθητή η ανατροφοδότηση έρχεται από τους ίδιους τους συμμαθητές του, που τον ενθαρρύνουν με ευχάριστα σχόλια και στη συνέχεια αυτός για το καλό της ομάδας προσπαθεί όλο και περισσότερο. Συνεπώς, οι αδύναμοι μαθητές αποθαρρύνονται από ανάρμοστες συμπεριφορές, αποκτούν κίνητρο για να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να συνεισφέρουν στην ομάδα, καθώς επιδοκιμάζονται από τους συμμαθητές τους. Οι ανήσυχοι μαθητές ωθούνται να συμμετέχουν ενεργά, καθώς συνειδητοποιούν ότι η συνεισφορά στην ομάδα συνεπάγεται και την αποδοχή από τους συμμαθητές τους. Ενθαρρύνονται και ανατροφοδοτούνται για περαιτέρω προσπάθεια. Από ένα σημείο και έπειτα παρατηρείται το φαινόμενο κάποιοι αδύναμοι μαθητές να προσπαθούν μανιωδώς να βρούνε τις σωστές απαντήσεις και να λύσουν τις ασκήσεις!
Οι καλοί μαθητές επιβραβεύονται και λειτουργούν ως πρότυπο για τους υπόλοιπους, αναλαμβάνοντας ενίοτε και πιο ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η μέθοδος επιβραβεύει τον καλό μαθητή, αναδεικνύοντάς τον σε καθοδηγητή. Ο καλός μαθητής απολαμβάνει τον θαυμασμό των άλλων μελών, καθώς από την αποτελεσματική του επίδοση ωφελούνται και οι υπόλοιποι. Έτσι μεταμορφώνεται από «σπασίκλας» σε «ήρωα». Υπάρχει ειλικρινής θαυμασμός όταν ένας μαθητής βρίσκει κάτι δύσκολο, αφού ωφελείται όλη η ομάδα.
Επίσης, οι καλοί μαθητές διαδραματίζουν με προθυμία διδακτικό ρόλο (αλληλοδιδασκαλία), καθώς εξηγούν και αποσαφηνίζουν τυχόν απορίες και ξεκαθαρίζουν παρανοήσεις των άλλων μελών της ομάδας τους, εξοικονομώντας ταυτόχρονα πολύτιμο διδακτικό χρόνο από τον διδάσκοντα. Επιλύονται μαζικά οι απορίες από τους ίδιους τους συμμαθητές, χωρίς τη διαμεσολάβηση του διδάσκοντος.
Η μέθοδος αυτή ενδυναμώνει τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Οι έφηβοι αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, αφού καλούνται να συνεργαστούν με άτομα που δεν έχουν επιλέξει οι ίδιοι, όπως θα χρειαστεί να κάνουν και αργότερα στην επαγγελματική ή κοινωνική τους ζωή. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η μέθοδος αυτή συμβάλλει ουσιαστικά στην ομαλή ένταξη του μαθητή στο κοινωνικό σύνολο. Καλλιεργούνται πνεύμα συνεργασίας, ανοχής, συναδελφικότητας και κοινωνικές αρετές, όπως η ευγένεια, η υπευθυνότητα, ο αλληλοσεβασμός και η δικαιοσύνη. Οι μαθητές παρακινούνται να συζητήσουν μεταξύ τους ακόμα και για επιστημονικά θέματα, για τα οποία δεν θα συζητούσαν ποτέ στο διάλειμμα. Μέσα από την ομαδική εργασία αναπτύσσονται δεσμοί φιλίας ακόμα και σε μαθητές που δεν είχαν προηγουμένως μεταξύ τους συναναστροφές. Τα παιδιά αποκτούν αυτογνωσία, αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, καλλιεργείται η αυτοπεποίθησή τους. Περιορίζεται το πρόβλημα της φυγοπονίας και της απειθαρχίας, γιατί κυριαρχεί η άμιλλα και ο σεβασμός στους θεσπισμένους από την ίδια την ομάδα «νόμους» της.
Η ανομοιομορφία των ομάδων μπορεί να ανατρέψει τις ρατσιστικές αντιλήψεις κάθε μορφής. Οι νέοι είναι καλό από νωρίς να μάθουν να συνυπάρχουν και να συνεργάζονται με το άλλο φύλο ή με άτομα άλλης εθνικότητας ή άλλης θρησκείας, για να αποτραπεί η τυχόν ανάπτυξη ρατσιστικών ιδεών. Όταν ένα άτομο βιώσει σε νεαρή ηλικία την αρμονική συνύπαρξη με κάποιον διαφορετικό άνθρωπο, θα είναι πολύ δύσκολο αργότερα να συμμετέχει σε ρατσιστικές ενέργειες.
Οι μαθητές αποκτούν αβίαστα τη γνώση καθώς μετατρέπονται από παθητικοί δέκτες σε άτομα με ενεργό ρόλο. Ανακαλύπτουν μόνοι τους τις σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο εντυπώνονται στη μνήμη τους ανεπιτήδευτα, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία, ενώ ταυτόχρονα εξοικειώνονται με τη διερευνητική μέθοδο. Ο παιγνιώδης τρόπος χαροποιεί τους μαθητές, οι οποίοι ασχολούνται πιο πρόθυμα με την επίλυση των ασκήσεων. Παρατηρήθηκε ότι γνώσεις που αποκτήθηκαν με αυτή τη μέθοδο, διατηρούνται στη μνήμη των μαθητών ακόμα και μετά από μήνες.
Οι νέες τεχνολογίες κάνουν πιο ελκυστικό το μάθημα, αλλά δυστυχώς σήμερα πολλοί νέοι έρχονται συχνά σε επαφή με τις βλαβερές πτυχές της τεχνολογίας. Με αυτή τη μέθοδο όμως, εκμεταλλευόμαστε και αναδεικνύουμε την εκπαιδευτική και εποικοδομητική της πλευρά.
Το μάθημα μετατρέπεται σε μία ευχάριστη, εποικοδομητική εμπειρία μέσα σε φιλική ατμόσφαιρα, καθώς οι μαθητές αντιμετωπίζουν τον διδάσκοντα ως συνεργάτη, σύμβουλο και καθοδηγητή σε μία διαδικασία, την οποία, όμως, οι ίδιοι οι μαθητές διαχειρίζονται με αυτενέργεια και δικές τους πρωτοβουλίες.
Τα θετικά για τον διδάσκοντα είναι πάρα πολλά. Εγκαταλείπει την παραδοσιακή μορφή του μονολόγου και ο ρόλος του μετατρέπεται σε ενθαρρυντικό, υποστηρικτικό, συμβουλευτικό, διαμεσολαβητικό, αξιολογητικό. Η διδασκαλία για τον διδάσκοντα εξελίσσεται σε μία πολύ ευχάριστη και ξεκούραστη διαδικασία, καθώς ο ρόλος του απλοποιείται σε βοηθό, συνεργάτη και σύμβουλο των μαθητών με μια απλή διακριτική περιφορά γύρω από τα τραπέζια εργασίας, ελέγχοντας και βοηθώντας όπου χρειάζεται. Η σχέση με τους μαθητές βελτιώνεται μέρα με τη μέρα. Ευδοκιμεί το χιούμορ μεταξύ των μαθητών, όπως και ανάμεσα σε μαθητές και καθηγητή.
Καταργούνται οι έντονες παρατηρήσεις προς τους μαθητές και αποφεύγονται οι έντονες λογομαχίες. Όταν ένας μαθητής δεν συμπεριφέρεται σωστά, ο διδάσκων με ήρεμο τόνο δηλώνει ότι η ομάδα του άτακτου μαθητή (χωρίς να αναφέρει το όνομα του μαθητή που είναι υπαίτιος) χάνει τους βαθμούς της τελευταίας άσκησης ή χάνει τη σειρά της στην επόμενη άσκηση. Οι μαθητές καταλαβαίνουν αμέσως για ποιον «χτυπάει η καμπάνα» και αποδοκιμάζουν τον άτακτο μαθητή, ή απλά τον κατακεραυνώνουν με ένα έντονο βλέμμα και τον «βάζουν στη θέση του». Και μάλιστα για έναν αντιδραστικό μαθητή είναι πολύ πιο αποτελεσματική η αποδοκιμασία από τους συμμαθητές του από μία παρατήρηση του καθηγητή. Την επόμενη φορά που θα θελήσει να κάνει κάτι παραβατικό, σίγουρα θα το σκεφτεί πολύ καλά πριν το κάνει. Επίσης, το ενδεχόμενο αφαίρεσης βαθμών ωθεί τους μαθητές να συμπεριφέρονται κόσμια. Ο ανήσυχος μαθητής αποτρέπεται από ανάρμοστες συμπεριφορές από τα μέλη της ομάδας του για να μη χαθούν βαθμοί.
Επιπρόσθετα, οι αδύναμοι μαθητές μπορούν να αξιοποιηθούν με ενεργό ρόλο στην ομάδα. Για παράδειγμα, όταν ο διδάσκων παρατηρήσει ορισμένους μαθητές να αδιαφορούν ή να παραγκωνίζονται από τους υπόλοιπους, μπορεί να τους αναθέσει τον ρόλο του γραμματέα ή το ρόλο του παρουσιαστή, που συχνά αυτοί οι μαθητές αποδέχονται πρόθυμα.
Σε μία θετική συμπεριφορά του άτακτου μαθητή η ανατροφοδότηση έρχεται από τους ίδιους τους συμμαθητές του, που τον ενθαρρύνουν με ευχάριστα σχόλια και στη συνέχεια αυτός για το καλό της ομάδας προσπαθεί όλο και περισσότερο. Συνεπώς, οι αδύναμοι μαθητές αποθαρρύνονται από ανάρμοστες συμπεριφορές, αποκτούν κίνητρο για να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να συνεισφέρουν στην ομάδα, καθώς επιδοκιμάζονται από τους συμμαθητές τους. Οι ανήσυχοι μαθητές ωθούνται να συμμετέχουν ενεργά, καθώς συνειδητοποιούν ότι η συνεισφορά στην ομάδα συνεπάγεται και την αποδοχή από τους συμμαθητές τους. Ενθαρρύνονται και ανατροφοδοτούνται για περαιτέρω προσπάθεια. Από ένα σημείο και έπειτα παρατηρείται το φαινόμενο κάποιοι αδύναμοι μαθητές να προσπαθούν μανιωδώς να βρούνε τις σωστές απαντήσεις και να λύσουν τις ασκήσεις!
Οι καλοί μαθητές επιβραβεύονται και λειτουργούν ως πρότυπο για τους υπόλοιπους, αναλαμβάνοντας ενίοτε και πιο ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η μέθοδος επιβραβεύει τον καλό μαθητή, αναδεικνύοντάς τον σε καθοδηγητή. Ο καλός μαθητής απολαμβάνει τον θαυμασμό των άλλων μελών, καθώς από την αποτελεσματική του επίδοση ωφελούνται και οι υπόλοιποι. Έτσι μεταμορφώνεται από «σπασίκλας» σε «ήρωα». Υπάρχει ειλικρινής θαυμασμός όταν ένας μαθητής βρίσκει κάτι δύσκολο, αφού ωφελείται όλη η ομάδα.
Επίσης, οι καλοί μαθητές διαδραματίζουν με προθυμία διδακτικό ρόλο (αλληλοδιδασκαλία), καθώς εξηγούν και αποσαφηνίζουν τυχόν απορίες και ξεκαθαρίζουν παρανοήσεις των άλλων μελών της ομάδας τους, εξοικονομώντας ταυτόχρονα πολύτιμο διδακτικό χρόνο από τον διδάσκοντα. Επιλύονται μαζικά οι απορίες από τους ίδιους τους συμμαθητές, χωρίς τη διαμεσολάβηση του διδάσκοντος.
Η μέθοδος αυτή ενδυναμώνει τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Οι έφηβοι αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, αφού καλούνται να συνεργαστούν με άτομα που δεν έχουν επιλέξει οι ίδιοι, όπως θα χρειαστεί να κάνουν και αργότερα στην επαγγελματική ή κοινωνική τους ζωή. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η μέθοδος αυτή συμβάλλει ουσιαστικά στην ομαλή ένταξη του μαθητή στο κοινωνικό σύνολο. Καλλιεργούνται πνεύμα συνεργασίας, ανοχής, συναδελφικότητας και κοινωνικές αρετές, όπως η ευγένεια, η υπευθυνότητα, ο αλληλοσεβασμός και η δικαιοσύνη. Οι μαθητές παρακινούνται να συζητήσουν μεταξύ τους ακόμα και για επιστημονικά θέματα, για τα οποία δεν θα συζητούσαν ποτέ στο διάλειμμα. Μέσα από την ομαδική εργασία αναπτύσσονται δεσμοί φιλίας ακόμα και σε μαθητές που δεν είχαν προηγουμένως μεταξύ τους συναναστροφές. Τα παιδιά αποκτούν αυτογνωσία, αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, καλλιεργείται η αυτοπεποίθησή τους. Περιορίζεται το πρόβλημα της φυγοπονίας και της απειθαρχίας, γιατί κυριαρχεί η άμιλλα και ο σεβασμός στους θεσπισμένους από την ίδια την ομάδα «νόμους» της.
Η ανομοιομορφία των ομάδων μπορεί να ανατρέψει τις ρατσιστικές αντιλήψεις κάθε μορφής. Οι νέοι είναι καλό από νωρίς να μάθουν να συνυπάρχουν και να συνεργάζονται με το άλλο φύλο ή με άτομα άλλης εθνικότητας ή άλλης θρησκείας, για να αποτραπεί η τυχόν ανάπτυξη ρατσιστικών ιδεών. Όταν ένα άτομο βιώσει σε νεαρή ηλικία την αρμονική συνύπαρξη με κάποιον διαφορετικό άνθρωπο, θα είναι πολύ δύσκολο αργότερα να συμμετέχει σε ρατσιστικές ενέργειες.
Οι μαθητές αποκτούν αβίαστα τη γνώση καθώς μετατρέπονται από παθητικοί δέκτες σε άτομα με ενεργό ρόλο. Ανακαλύπτουν μόνοι τους τις σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο εντυπώνονται στη μνήμη τους ανεπιτήδευτα, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει κατά την παραδοσιακή διδασκαλία, ενώ ταυτόχρονα εξοικειώνονται με τη διερευνητική μέθοδο. Ο παιγνιώδης τρόπος χαροποιεί τους μαθητές, οι οποίοι ασχολούνται πιο πρόθυμα με την επίλυση των ασκήσεων. Παρατηρήθηκε ότι γνώσεις που αποκτήθηκαν με αυτή τη μέθοδο, διατηρούνται στη μνήμη των μαθητών ακόμα και μετά από μήνες.
Οι νέες τεχνολογίες κάνουν πιο ελκυστικό το μάθημα, αλλά δυστυχώς σήμερα πολλοί νέοι έρχονται συχνά σε επαφή με τις βλαβερές πτυχές της τεχνολογίας. Με αυτή τη μέθοδο όμως, εκμεταλλευόμαστε και αναδεικνύουμε την εκπαιδευτική και εποικοδομητική της πλευρά.
Καινοτομίες, παραλλαγές
Η διδακτική μέθοδος που περιγράφηκε, υιοθέτησε πολλά στοιχεία από την κλασική ομαδοσυνεργατική μέθοδο, με κάποιες, όμως, προσαρμογές που θεωρήθηκαν κρίσιμες για την καλύτερη εφαρμογή της μέσα στην τάξη, σύμφωνα με τις υπάρχουσες συνθήκες.
Η παραδοσιακή μέθοδος ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας προτείνει το σχηματισμό ομάδων από τους ίδιους τους μαθητές, με βάση τις κοινωνικές τους σχέσεις. Σε αυτή την περίπτωση όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος οι μαθητές να λειτουργήσουν ως «παρέα» και όχι ως ομάδα εργασίας, ενώ παράλληλα στερούνται της δυνατότητας να αλληλεπιδράσουν με το σύνολο της τάξης. Προτιμήθηκε η κατανομή των ομάδων να διαμορφωθεί από τον διδάσκοντα, ώστε να σχηματιστούν ανομοιογενείς ως προς το φύλο ή την εθνικότητα ομάδες και ισότιμες ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις.
Η κλασική ομαδοσυνεργατική μέθοδος προτείνει συχνές μεταβολές στην σύνθεση των ομάδων, θεωρήθηκε όμως, προτιμότερο να παραμένει σταθερή η σύνθεση σε όλη τη διάρκεια του τετραμήνου για να μην διαταραχθεί η βαθμολογική κατάταξη των ομάδων, και επίσης να αποκτά μια συνοχή η συνεργασία και να μην αποσυντονίζονται οι μαθητές.
Η κλασική μέθοδος προτείνει κάθε διδακτική ενότητα να χωρίζεται σε ξεχωριστά μέρη, όσες είναι και οι ομάδες, ώστε η κάθε ομάδα να επεξεργάζεται διαφορετική άσκηση. Η εμπειρία έδειξε ότι συχνά οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται για κάποιο θέμα, με το οποίο δεν ασχολήθηκαν. Όταν π.χ. μία ομάδα παρουσιάζει την εργασία της, οι άλλες ομάδες αδιαφορούν. Αντίθετα όταν μία ομάδα παρουσιάζει τις απαντήσεις σε εργασία με την οποία ασχολήθηκαν όλες οι ομάδες, τότε όλοι οι μαθητές προσηλώνονται στην παρουσίαση για να εντοπίσουν τυχόν δικά τους λάθη ή ακόμη και επειδή προσμένουν η ομάδα που παρουσιάζει να αποτύχει για να χάσει βαθμούς, ώστε να υπερισχύσει η δική τους. Ακόμα και αυτός ο παράξενος ανταγωνισμός συμβάλλει στην μεγαλύτερη προσήλωση του μαθητή στο διδακτικό αντικείμενο, παρότι βέβαια ο διδάσκων δεν θα πρέπει να ευνοεί ανταγωνιστικές νοοτροπίες, αλλά την ευγενή άμιλλα και να αναδεικνύει με κάθε τρόπο τα οφέλη της συνεργασίας.
Η πρωτοτυπία της παρούσας πρακτικής είναι ο συνδυασμός της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Όλο το εκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, βίντεο, προσομοιώσεις, ασκήσεις, εφαρμογές, λογισμικά) και οι ομαδικές εργασίες που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο αυτή προβάλλονται στην τάξη με βιντεοπροβολέα και είναι συγκεντρωμένες σε έναν ιστότοπο, τοποθετημένες βήμα προς βήμα, κάτι που διευκολύνει τον διδάσκοντα να εξασφαλίσει, χωρίς χρονοτριβές, την ομαλή ροή του μαθήματος.
Το ασύρματο ποντίκι επίσης προσφέρει μεγάλη άνεση στη διεξαγωγή του μαθήματος, αφού χρησιμοποιείται εναλλάξ μεταξύ των μαθητών και του διδάσκοντος και δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να επιλύουν μία άσκηση παραμένοντας στο τραπέζι εργασίας τους, αλληλεπιδρώντας ταυτόχρονα με τους υπόλοιπους μαθητές. Επιπλέον χάρη στο ασύρματο ποντίκι, ο διδάσκων μπορεί να κάνει τις παρουσιάσεις, έχοντας ελευθερία κινήσεων μέσα στην τάξη, αφού έχει ταυτόχρονα τον έλεγχο τόσο της τάξης όσο και της παρουσίασης.
Η μέθοδος επίσης, ενισχύεται με ατομικά φύλλα εργασίας που σχεδιάστηκαν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες κάθε διδακτικής ενότητας, και συμπεριλαμβάνουν τις πιο σημαντικές ίσως γνώσεις κάθε μαθήματος. Έτσι οι μαθητές εστιάζουν στα σημαντικότερα στοιχεία του κάθε κεφαλαίου και καθώς τα εντοπίζουν με αυτενέργεια είναι πιο πιθανό να τα αφομοιώσουν ευκολότερα.
Μία άλλη πρωτοτυπία της πρακτικής είναι το σύστημα καθημερινής αξιολόγησης, τόσο της επίδοσης της ομάδας, όσο και της συμμετοχής των μελών της σε αυτή. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο στους μαθητές να εργαστούν με περισσότερη διάθεση, το οποίο τους παρακινεί να παραμένουν συγκεντρωμένοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μάλιστα πολύ συχνά ζητούν οι ίδιοι οι μαθητές να δουν την τρέχουσα βαθμολογική κατάταξη!
Η μέθοδος απομακρύνεται από τις παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας, όπου κυριαρχεί η αυθεντία του δασκάλου και οι μαθητές υποχρεώνονται μόνο να απομνημονεύουν και να αναπαράγουν γνώσεις. Ο μονόλογος του διδάσκοντος καταργείται, οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία απόκτησης της γνώσης και μάλιστα μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν.
Η παρούσα μέθοδος μπορεί να αξιοποιηθεί σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου στα μαθήματα Γεωλογίας – Γεωγραφίας, Βιολογίας και Χημείας, καθώς στον ιστότοπο περιλαμβάνεται επαρκές υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό για όλα τα παραπάνω μαθήματα. Μπορεί όμως να επεκταθεί και σε οποιοδήποτε μάθημα που δεν απαιτεί ατομική προσπάθεια από τον μαθητή και σε οποιαδήποτε τάξη, με μοναδικό προαπαιτούμενο οι μαθητές να είναι άνω των 9 ετών, ηλικία κατά την οποία τα παιδιά θεωρούνται ψυχολογικά και βιολογικά ώριμα, ώστε να συμμετέχουν σε συλλογικές διαδικασίες και με την προϋπόθεση ότι θα έχει προηγηθεί επαρκής προετοιμασία του διδάσκοντος και δημιουργία σχετικού ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού.
Ακόμα και σε περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα τεχνολογικής υποστήριξης της μεθόδου και χρήση ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού, συστήνεται ανεπιφύλακτα η εφαρμογή ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, γιατί ενισχύει τον ρόλο και την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης, συντελεί στην αρμονική ένταξη των μαθητών στο κοινωνικό σύνολο. Επομένως, τα οφέλη της μεθόδου αυτής είναι πολλαπλά, καθώς είναι βασισμένη σε ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο που προάγει την πρόοδο των μαθητών και του κοινωνικού συνόλου ευρύτερα.
Η παραδοσιακή μέθοδος ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας προτείνει το σχηματισμό ομάδων από τους ίδιους τους μαθητές, με βάση τις κοινωνικές τους σχέσεις. Σε αυτή την περίπτωση όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος οι μαθητές να λειτουργήσουν ως «παρέα» και όχι ως ομάδα εργασίας, ενώ παράλληλα στερούνται της δυνατότητας να αλληλεπιδράσουν με το σύνολο της τάξης. Προτιμήθηκε η κατανομή των ομάδων να διαμορφωθεί από τον διδάσκοντα, ώστε να σχηματιστούν ανομοιογενείς ως προς το φύλο ή την εθνικότητα ομάδες και ισότιμες ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις.
Η κλασική ομαδοσυνεργατική μέθοδος προτείνει συχνές μεταβολές στην σύνθεση των ομάδων, θεωρήθηκε όμως, προτιμότερο να παραμένει σταθερή η σύνθεση σε όλη τη διάρκεια του τετραμήνου για να μην διαταραχθεί η βαθμολογική κατάταξη των ομάδων, και επίσης να αποκτά μια συνοχή η συνεργασία και να μην αποσυντονίζονται οι μαθητές.
Η κλασική μέθοδος προτείνει κάθε διδακτική ενότητα να χωρίζεται σε ξεχωριστά μέρη, όσες είναι και οι ομάδες, ώστε η κάθε ομάδα να επεξεργάζεται διαφορετική άσκηση. Η εμπειρία έδειξε ότι συχνά οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται για κάποιο θέμα, με το οποίο δεν ασχολήθηκαν. Όταν π.χ. μία ομάδα παρουσιάζει την εργασία της, οι άλλες ομάδες αδιαφορούν. Αντίθετα όταν μία ομάδα παρουσιάζει τις απαντήσεις σε εργασία με την οποία ασχολήθηκαν όλες οι ομάδες, τότε όλοι οι μαθητές προσηλώνονται στην παρουσίαση για να εντοπίσουν τυχόν δικά τους λάθη ή ακόμη και επειδή προσμένουν η ομάδα που παρουσιάζει να αποτύχει για να χάσει βαθμούς, ώστε να υπερισχύσει η δική τους. Ακόμα και αυτός ο παράξενος ανταγωνισμός συμβάλλει στην μεγαλύτερη προσήλωση του μαθητή στο διδακτικό αντικείμενο, παρότι βέβαια ο διδάσκων δεν θα πρέπει να ευνοεί ανταγωνιστικές νοοτροπίες, αλλά την ευγενή άμιλλα και να αναδεικνύει με κάθε τρόπο τα οφέλη της συνεργασίας.
Η πρωτοτυπία της παρούσας πρακτικής είναι ο συνδυασμός της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Όλο το εκπαιδευτικό υλικό (παρουσιάσεις, βίντεο, προσομοιώσεις, ασκήσεις, εφαρμογές, λογισμικά) και οι ομαδικές εργασίες που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο αυτή προβάλλονται στην τάξη με βιντεοπροβολέα και είναι συγκεντρωμένες σε έναν ιστότοπο, τοποθετημένες βήμα προς βήμα, κάτι που διευκολύνει τον διδάσκοντα να εξασφαλίσει, χωρίς χρονοτριβές, την ομαλή ροή του μαθήματος.
Το ασύρματο ποντίκι επίσης προσφέρει μεγάλη άνεση στη διεξαγωγή του μαθήματος, αφού χρησιμοποιείται εναλλάξ μεταξύ των μαθητών και του διδάσκοντος και δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να επιλύουν μία άσκηση παραμένοντας στο τραπέζι εργασίας τους, αλληλεπιδρώντας ταυτόχρονα με τους υπόλοιπους μαθητές. Επιπλέον χάρη στο ασύρματο ποντίκι, ο διδάσκων μπορεί να κάνει τις παρουσιάσεις, έχοντας ελευθερία κινήσεων μέσα στην τάξη, αφού έχει ταυτόχρονα τον έλεγχο τόσο της τάξης όσο και της παρουσίασης.
Η μέθοδος επίσης, ενισχύεται με ατομικά φύλλα εργασίας που σχεδιάστηκαν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες κάθε διδακτικής ενότητας, και συμπεριλαμβάνουν τις πιο σημαντικές ίσως γνώσεις κάθε μαθήματος. Έτσι οι μαθητές εστιάζουν στα σημαντικότερα στοιχεία του κάθε κεφαλαίου και καθώς τα εντοπίζουν με αυτενέργεια είναι πιο πιθανό να τα αφομοιώσουν ευκολότερα.
Μία άλλη πρωτοτυπία της πρακτικής είναι το σύστημα καθημερινής αξιολόγησης, τόσο της επίδοσης της ομάδας, όσο και της συμμετοχής των μελών της σε αυτή. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο στους μαθητές να εργαστούν με περισσότερη διάθεση, το οποίο τους παρακινεί να παραμένουν συγκεντρωμένοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μάλιστα πολύ συχνά ζητούν οι ίδιοι οι μαθητές να δουν την τρέχουσα βαθμολογική κατάταξη!
Η μέθοδος απομακρύνεται από τις παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας, όπου κυριαρχεί η αυθεντία του δασκάλου και οι μαθητές υποχρεώνονται μόνο να απομνημονεύουν και να αναπαράγουν γνώσεις. Ο μονόλογος του διδάσκοντος καταργείται, οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία απόκτησης της γνώσης και μάλιστα μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν.
Η παρούσα μέθοδος μπορεί να αξιοποιηθεί σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου στα μαθήματα Γεωλογίας – Γεωγραφίας, Βιολογίας και Χημείας, καθώς στον ιστότοπο περιλαμβάνεται επαρκές υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό για όλα τα παραπάνω μαθήματα. Μπορεί όμως να επεκταθεί και σε οποιοδήποτε μάθημα που δεν απαιτεί ατομική προσπάθεια από τον μαθητή και σε οποιαδήποτε τάξη, με μοναδικό προαπαιτούμενο οι μαθητές να είναι άνω των 9 ετών, ηλικία κατά την οποία τα παιδιά θεωρούνται ψυχολογικά και βιολογικά ώριμα, ώστε να συμμετέχουν σε συλλογικές διαδικασίες και με την προϋπόθεση ότι θα έχει προηγηθεί επαρκής προετοιμασία του διδάσκοντος και δημιουργία σχετικού ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού.
Ακόμα και σε περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα τεχνολογικής υποστήριξης της μεθόδου και χρήση ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού, συστήνεται ανεπιφύλακτα η εφαρμογή ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, γιατί ενισχύει τον ρόλο και την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης, συντελεί στην αρμονική ένταξη των μαθητών στο κοινωνικό σύνολο. Επομένως, τα οφέλη της μεθόδου αυτής είναι πολλαπλά, καθώς είναι βασισμένη σε ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο που προάγει την πρόοδο των μαθητών και του κοινωνικού συνόλου ευρύτερα.
Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος που χρησιμοποιούμε στην τάξη μας παρουσιάστηκε στο συνέδριο «Σύνδεση σχολείου και Πανεπιστημίου: η φωνή των φοιτητών και των εκπαιδευτικών» που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στις 27 & 28 Μαΐου 2023 και δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του συνεδρίου.